In Edegem is Mortelmans een naam die bij velen belletjes doet rinkelen. Meerdere families bevolkten Edegem, boerden op iconische hoeves en vervulden historische functies. Dit verhaal is gebaseerd op ware feiten met fictieve aanvullingen 😉.
Adriaen Van Linden
Het is zomer 1831. Adriaen Van Linden keek vanop zijn erf, in zijn zetel, naar de achtergelegen weiden en mijmerde…
Hij was juist 68 jaar geworden en eigenlijk vrij gelukkig. Zijn vrouw Anna was nog goed gezond en ze konden beiden de boerderij nog aan. Zijn beide dochters waren goed geplaatst en hij had zelfs al twee kleinkinderen. Zijn oudste dochter Lies was getrouwd met Peer Jozef Mortelmans, iemand van Mortsel, en woonden naast hem in de Ter Elststraat, in een hoeve van Heer Serruys van kasteel Arendnest. Zijn andere dochter Annemarie was getrouwd met zijn achterbuur Jean Baptist Faes. Van in zijn zetel kon hij de boerderij zien, achter zijn velden, aan de Molenstraat, die ze later de Drie Eikenstraat zullen gaan noemen. Jean Baptist woonde er ook al heel lang, zoals hijzelf. Adriaen vroeg zich soms af of Annemarie gelukkig was, ze hadden wel al twee kinderen, zij en Jean Baptist, maar Jean Baptist was oud, hij was 37 jaar ouder dan Annemarie. Maar toch nog fit genoeg, glimlachte hij. In feite was het zijn schuld. Toen Faes’ eerste vrouw nog leefde, had hij Annemarie naar boer Faes gestuurd om er te werken als dienstmeid. Die vrouw stierf en boer Faes had Annemarie ten huwelijk gevraagd. Ze had ja gezegd. Boer Faes stierf toen hij 71 jaar was in 1828 en liet de boerderij na aan Annemarie. Dat was goed, maar kon ze de boerderij wel alleen aan? Schoonzoon Peer Jozef Mortelmans kwam te hulp, hij had nog enkele broers die niet getrouwd waren, vertelde hij schalks tijdens familiemomenten. Annemarie kende die broers ook en wat moest gebeuren, gebeurde ook. Ze viel op Jan Frans Mortelmans en trouwde met hem in april 1829. Een frisse kerel, 7 jaar jonger dan zijzelf. En het boerenechtpaar ploegde voort op Hoeve ‘Faes’.
Jan Frans Mortelmans
Het is winter 1849. Jan Frans Mortelmans keek vanop zijn erf, in zijn zetel, over de velden naar de ouderlijke boerderij van zijn eerste echtgenote en mijmerde…
Annemarie was in 1838 overleden, 45 jaar oud. Ze waren 9 jaar getrouwd geweest en schonk hem in die tijd 4 kinderen. Jan Frans hertrouwde met Trees Puttemans en had met haar nog 5 kinderen. Hij had ook 2 pleegdochters Lisa en Katia, uit het huwelijk van Annemarie met Jean Baptiste Faes. Op Hoeve ‘Faes’ liep dus veel jong volk rond. De 2 pleegdochters konden dan ook niet snel genoeg trouwen als ze 21 jaar waren. Maar dan gebeurde er iets vreemds. Zijn twee pleegdochters werden verliefd op twee van zijn broers. Pleegdochter Katia Faes (21 jaar) trouwde met broer Michel Mortelmans (33 jaar) en een paar jaar later trouwde pleegdochter Lisa Faes (dan 21 jaar) met broer Korneel Mortelmans (dan 34 jaar). Enfin, het leeftijdsverschil is toch niet zo groot als zijn eerste vrouw met boer Faes, besloot hij.
Broer Korneel trok met Lisa naar ’t stad maar broer Michel leek het precies wel goed te vinden op de boerderij. Jan Frans besloot om met zijn vrouw Trees Puttemans te vertrekken naar een hoeve die vrijgekomen was iets verder op de Molenstraat, Hoeve Den Eeckhof.
En zo werd het gezin Michel Mortelmans en Katia Faes baas over Hoeve ‘Faes’.
Maria Mortelmans
Het is lente 1899. Maria keek vanop haar erf, in haar zetel, naar de afgebrande boerderij van haar voorouders en mijmerde…
Maria’s ouders Michel en Katia waren al een tijdje overleden. Haar mama was er nog bij toen ze trouwde met Louis Aerts van de Heihoeve wat verderop. Mama stierf 12 dagen later. Louis en zij namen de zorg van de boerderij over. Maar er gebeurde iets verschrikkelijks. Hoeve ‘Faes’ brandde volledig af in 1898. Maria en Louis zochten tijdelijk onderdak maar konden in 1899 de hoeve van de buren kopen in de Molenstraat: Hoeve De Mispelaer. De voorouderlijke Hoeve ‘Faes’ werd met de grond gelijkgemaakt, een hartverscheurend moment. Maar het gezin ploegde voort en kreeg een uitgebreid nageslacht. Dochter Leontina Aerts trouwde met Hendrik Luyckx en hun dochter Terry Goossens-Luyckx werd later een bekende schepen in Edegem. Maria’s nonkel Benoit was intussen ook naar Edegem komen wonen, weggelopen van zijn boerderij in Mortsel…
In het spoor van de hoeves
Helemaal bovenaan, een overlay van een kaart van 1870 en 2023 met vermelding van de hoeves. Linksboven: Hoeve ‘Van Linden’, nu Terelststraat 368-374, 4 huisjes, tegenover het sportcomplex Ter Elst. Midden boven: Hoeve ‘Faes’, nu Drie Eikenstraat 348-350 Rechtsboven: Hoeve ‘Serruys’, nu hoek Terelststraat-Prins Boudewijnlaan oogkliniek NewVision Linksonder: de oprit van Hoeve De Mispelaer, nu het smalle deel van de Frans Kusterslaan Midden onder: Hoeve De Mispelaer, nu verkaveling Frans Kusterslaan Rechtsonder: Hoeve Den Eeckhof, nu de parking van het UZA, over tuincentrum Claes
Benoit Mortelmans
Het is herfst 1885. Benoit keek vanop zijn Mortselse erf, in zijn zetel, naar Fort 4 en mijmerde…
Hier valt niet meer te boeren, gronden afgepakt, soldaten die over de velden lopen. Benoit zag plots dat de Edegemse Hoeve Mitterleie vrijkwam en verhuisde met hebben en houden en met zijn gezin. Benoit volgde eindelijk, na 60 jaar, zijn broers Peer Jozef, Jan Frans en Michel naar Edegem. Hij is dan al 73 jaar en zijn broers zijn eigenlijk allemaal dood. Benoit is getrouwd met Maria Verbert, de zus van Jan Verbert, burgemeester van Edegem. Dat hielp. Benoit stierf een paar jaar later aan een long- en hartziekte, “sedert vele jaren voorgegaan van longpijpenontsteking” maar hij volgde zijn kinderen vanuit de hemel. Zijn oudste, Jan Frans, ging bij zijn nonkel Jan Verbert wonen op de hoek van de Dorpstraat en de Boerenlegerstraat. Hij leerde de stiel van nonkel Jan en werd een begenadigd metser. Maar hij had meer in zijn mars en wilde niet alleen muren metsen maar ook kastelen en kathedralen. Zover kwam het niet maar als aannemer kreeg hij wel de opdracht om de Sint-Antoniuskerk te verbreden en het Godsgasthuis te vernieuwen. Hij trouwde met Joanna De Bruyn en stichtte een gezin. Nonkel Jan Verbert bouwde een paar percelen verder een villa (die men later ‘Huis Hellemans’ ging noemen) en verhuisde om de familie van zijn neef ruimte te geven.
Op zijn kleinkind Ida was Benoit wel heel fier. Zij opende het eerste postlokaal in Edegem. Als vrouw was het al moeilijk om die job te krijgen maar bovendien moest ze zelf het lokaal zoeken en betalen. De plantrekster opende de post gewoon in de ouderlijke woning. Ooit zal er nog een straat naar haar worden genoemd, dacht hij. Benoit bleek helderziend. Dochter Louisa bleef ook niet bij de pakken zitten. Zij zag een opportuniteit in het grote succes van het heiligdom van Edegem: ‘de Grot’. Ze opende met haar echtgenoot Louis Van Put het café ‘In ’t Zicht der Grot’ tegenover de ingang. Benoit zag zijn zoon Michel trouwen met Angelina Cools en een winkeltje uitbaatten in de Molenstraat tegenover het Zwaluwnest. Niet zover van zijn andere dochter Cecilia die met haar man Flor Steemans een winkel opendeed in de Dorpstraat 43. Maar wat gebeurde er met de boerderij? Met Hoeve Mitterleie? Hij zag dat zijn zoon Joannes voortploegde.
In het spoor van de ‘nering’
Helemaal bovenaan, een overlay van een kaart van 1870 en 2023 met vermelding van de gebouwen. Linksboven: In ’t Zicht der Grot, nu Hovestraat 65, foto eronder Midden boven: het eerste postgebouw in ouderlijke huis, nu Strijdersstraat 8, foto eronder Rechtsboven: het winkeltje van Flor en Cecilia, nu Strijdersstraat 43, foto eronder Midden onder: de plek waar ooit het winkeltje van Michel en Angelina stond, nu een weide naast de dreef met daarachter de plukweide.
Joannes Mortelmans
Het is zomer 1914. Joannes keek vanop zijn erf, in zijn zetel, naar Fort 5 en mijmerde…
De oorlog stond voor de deur en de Belgische geniesoldaten waren langs geweest. Zij zouden de hoeve komen afbranden omdat die in het schootsveld stond van Fort 5. En de vijand er zich zou kunnen verschansen. Gelukkig was Joannes getrouwd met Victoria Hellemans, van de grote Edegemse Hellemans-clan die in Buizegem hun thuishaven had. Zij verhuisden met hebben en houden en met het gezin, naar de Grote Buizegemhoeve. En dat zag er goed uit, de hoeve had maar 2 buren, veel land en lag tussen de open velden, weg van forten en straten. Van forten moesten ze echt niets meer hebben. Het gezin boerde goed en had 6 kinderen waaronder Louis. Joannes zag dat zijn zoon Louis ook gebeten was door de boerenstiel, hij zou voortploegen.
Louis Mortelmans
Het is lente 1992. Louis keek vanop zijn erf, in zijn zetel, naar de gebouwen die zijn hoeve omsingelden en mijmerde…
Dat was niet wat hij verwachtte, de open vlakte was verdwenen en volgestouwd met huizen en straten. Buizegem was geen gehucht meer met 3 boerderijen maar een dorp zo groot dat hij het niet meer overzag. Zijn kinderen zouden niet meer voortploegen. Maar gelukkig had hij zijn erf nog, zijn lang leven, 87 jaar lang.
“Louis is overleden op 13 juni 1992 omstreeks 15.00 uur. Hij zat in zijn zetel, in het zonnetje, midden op het erf. De buren hadden hem rond 14.00 uur nog op het veld gezien, echt zijn eigendom nog eens controleren of alles in orde was. Moeder was samen met een dochter naar het dorp om boodschappen te doen. Hij zat in zijn zetel met een gelukzalige glimlach. Hij wou nooit verhuizen van Buizegem. Hij wou er sterven op zijn erf. En dat is ook gebeurd!”
Vanuit de hemel zag Louis dat zijn hoeve bleef bestaan, verzorgd werd, geel geschilderd werd. Geel is de kleur van vreugde, geluk en verstand.
Het is goed dat de hoeve geel geschilderd werd.
Peter Crombecq, augustus 2023
Wie wil weten wat verzonnen en wat echt is, verwijs ik graag door naar een uitgebreider artikel waarin alle feiten vermeld staan zonder verzinsels:
Het citaat van het overlijden en de foto van Louis Mortelmans op zijn erf komen uit ‘Edegem, dat boerendorp van toen…’, deel 2, p. 110-112 van Pierre Hens & André Mens.
De foto van Ida Mortelmans komt uit het boek 'Edegem in alle straten' van Pierre Hens.
De foto's van de oude gebouwen zijn te vinden in het Historisch Archief Erfgoed Edegem.