Wie in de Edegemse geschiedenis duikt, kan niet voorbij de originele en zeer uitzonderlijke familienaam Lanckpaep. Nog unieker is dat de oorsprong van de naam zich in Edegem lijkt te situeren. De Lanckpaeps waren er overweldigend aanwezig in de 17de en 18de eeuw en verdwenen totaal in de 19de eeuw. Wat gebeurde er toch met de Lanckpaeps in Edegem?
De oorsprong
Volgens dr. Debrabandere, naamkundige, is de familienaam Lanckpaep een bijnaam van een lange paap, een lange priester dus [ii]. Debrabandere heeft een oude referentie (Woutere Langhepape die leefde in 1346) maar Robert Van Passen, de professor die de Edegemse geschiedenis beschreef, heeft nog een oudere (Joannes Langepape die in Edegem leefde anno 1288) [iii]. De schrijfwijze varieerde nogal: Lancpaepe, Langenpaep, Langpaepe, Langhpaep, Langenpaepe enz… maar kristalliseerde in de 19de eeuw uit tot Lanckpaep. Als we even op de genealogische website Geneanet gaan zien, dan valt het op dat, voor wat betreft het aantal Lanckpaeps per gemeente, Edegem er met kop en schouders boven uitsteekt, tot 10 keer meer dan de omringende gemeentes. Bovendien komt Lanckpaep nagenoeg nergens anders voor in België [iv]. Op de website Familienamen.be kunnen we zien dat er in 2008 nog 19 personen zijn die de achternaam dragen, vooral wonende in de gemeenten rond Edegem, maar niet in Edegem [v]. Hoe komt het dat een zo’n verspreide familienaam plots verdwijnt?
De ontplooiing in de 17de en 18de eeuw
In april 1626 wordt Christianus Langenpape vermoord door de soldaten van kapitein Doria, vermoedelijk Spanjaarden [vi]. We weten het niet zeker, maar is het daarom dat er bij de Lanckpaep-afstammelingen zeven Christianussen worden gedoopt? Om de vermoorde voorvader te eren? Het is toch opvallend dat de weinig voorkomende voornaam in Edegem bij de Lanckpaeps zo populair is.
De begrafenisakte in het Latijn:
“@ 1626 iia Aprilis, obijt Cristianus Langenpaepe, occisus a militibus cohortis capitanae N. Doria, cuius exequie sunt celebrate 18a maij”
en vertaald:
“@ 1626 op twee april, overleed Cristianus Langenpaepe, gedood door de soldaten van het regiment van kapitein N. Doria, zijn begrafenis werd gevierd op 18 mei”.
De parochieregisters in Edegem starten in 1618, voor die tijd is het wat moeilijker om gezinnen terug samen te stellen. Wat we weten is dat er op dat moment twee gezinnen waren:
Adrianus Langenpaepe, schepen in Edegem [vii], getrouwd met Cornelia Verlinden en ze hebben samen 6 kinderen (waaronder een Christianus);
Guilielmus Langenpaepe, die samen met Catharina Vellemans 4 kinderen heeft waaronder ook een Christianus.
Adrianus en Guilielmus waren broers, de echtparen waren peter en meter van elkaars kinderen. Hun vaders naam was Christianus en die werd mogelijk vermoord.
Vanaf dan ontwikkelt de familie zich snel
In de 17de eeuw werden, op een bevolking van ca 500 inwoners, 52 kinderen met de achternaam Lanckpaep gedoopt, in de 18de eeuw waren er dat 78 [viii] (op ca 700 inwoners [ix]). Dat is meer dan de andere grote Edegemse familie Hellemans. De Lanckpaeps waren vooral landbouwers. Maar sommigen hadden belangrijke functies zoals schepen van de gemeente of lid van het ‘laathof’, een soort lagere rechtbank in het feodale rechtssysteem [x]. Vele Lanckpaeps waren ook aangesteld als Kerkmeester en/of Heilige Geestmeester. De Kerkmeester was verantwoordelijk voor het goed beheren van de bezittingen van de kerk en de Heilige Geestmeester voor de bezittingen van de ‘Armentafel’ (waarvan de opbrengsten ten goede kwamen aan de armen van de gemeente). Ze werden gekozen uit de gegoede stand, de grote pachters van hoeven of eigenaars van huis en hof. Bovendien moesten ze geletterd zijn om de jaarlijkse rekeningen te kunnen opmaken. En ze dienden van onbesproken gedrag te zijn[xi],[xii]. Dat sommige Lanckpaeps erg geletterd waren getuige de nalatenschap van Catharina Lanckpaep in 1784, die een reeks boeken naliet met ondermeer titles zoals "Den Catholicquen pedagoge", "De meditatien voor het geheel jaer" en "De christelycke onderwysinge"[xiii]. De Lanckpaeps waren belangrijke personen in de Edegemse gemeenschap.
François Lanckpaep, burgemeester tegen wil en dank
Vrijgezel Franciscus, in de Franse periode François, was een landbouwer en pachtte een hoeve van de Edegemse kerkfabriek gelegen ter hoogte van de Oude Terelststraat 1-3-5-7-9. Hij was 40 toen de Fransen België kwamen bezetten. De Franse bezetter wilde een burgemeester aanstellen maar alle genomineerden bedankten voor de eer. Beu van al dat geweiger stelden ze citoyen François Lanckpaep aan als maire op 19 messidor an VIII (8 juli 1800) [xiv]. Ja, de Franse bezetter had zijn eigen kalender ingevoerd en het jaar VIII was het achtste jaar van de Franse republiek. Franciscus wou helemaal geen burgemeester zijn, diende verschillende keren zijn ontslag in “omdat hij de Franse taal niet machtig was” of “om voor zijn oudere zieke broer te zorgen” of “omdat het niet te combineren was met zijn werk, het zou zijn affairens vernenliseren (vernegligeren)”. Maar de toezichthouder weigerde. Toen verhuisde hij naar Walem en schreef in zijn ontslagbrief in de taal die hij zogezegd niet machtig was om zijn adjunct als opvolger aan te stellen. Die protesteerde luidkeels en stelde dat hij de Franse taal niet kende en bovendien “jae selfs niet in staet mijn moederlijke taele perfect te lesen ofte schrijven” en dat bovendien François helemaal niet in Walem woonde maar op zijn boerderij in Edegem. Enfin, om een lang verhaal kort te maken, François bleef ‘maire’ tot 2 germinal an X (23 maart 1802) [xv]. Franciscus was wel een notabele en één van de weinigen die mochten meestemmen voor de verkiezing van het eerste parlement van het onafhankelijke België in 1831 (de stemgerechtigden waren zij die meer dan 30 gulden, we zijn nog juist in de Hollandse periode, belastingen betaalden). Franciscus overleed op zijn boerderij op 10 januari 1835 en werd 80 jaar.
De Lanckpaeps in de 19de eeuw
Zoals gezegd, de Lanckpaeps waren vooral boeren.
Zo was ene Christiaan Lanckpaep pachter van Hoeve Ter Tommen [xvi]. We weten ook dat de voormalige Jesuitenhoeve, het Sorbrechtshof, in 1779 door broers Joannes Baptista en Josephus Joannes Lanckpaep werd gepacht [xvii]. De familie bleef daar tot in de helft van de 19de eeuw.
Een andere Joannes Baptista Lanckpaep was pachter van Hoeve Ter Voort (verdwenen, te situeren op de hoek van de Rombaut Keldermansstraat met Mitterleie) en Petrus Lanckpaep was eigenaar van het domein waarop Hoeve Kladdenberg gelegen was, pal in het centrum, nu het gebouw van de BNP Paribas Fortis op de hoeken van de Boerenlegerstraat, Strijdersstraat en Gemeenteplein [xix]. En de hoeve van burgemeester François Lanckpaep natuurlijk.
Lanckpaep-boerinnen waren er ook, Elisabeth op de Leeuwrikhoeve (verdwenen, was achter het Technisch Atheneum da Vinci aan de hoek die de Veltweg maakt) en Sophia op Hoeve Ramael (Mussenburglei 42-44-46).
Maar er waren ook Lanckpaeps met andere beroepen zoals timmerman Andreas en tapster Anna Catharina die met haar man Gaspar Hoeckx in de Doelveldstraat herberg De Jager naast herberg Den Akkerman openhielden [xx].
De laatste Lanckpaep-families in Edegem
In de 19de eeuw werden in Edegem nog 24 Lanckpaeps geboren. Van die 24 zijn er 3 die in Edegem een Lanckpaep familie zullen stichten, alledrie kinderen van landbouwer Petrus Lanckpaep (die tweemaal trouwde, eerst met Anna Catharina Dorothea Smits en na haar overlijden met Elisabeth Vervoort; hij had met hen 10 kinderen). Hij was de eigenaar van de hoeve Kladdenberg.
De drie zonen van Petrus en hun gezin:
Strodekker en winkelier Joannes Baptista trouwde met Maria Catharina Coveliers en hadden hun winkel in de Dorpstraat (nu Strijderstraat ter hoogte van de nummers 29-33). Zij hadden twee zonen, één ervan trok naar Antwerpen, de ander heeft geen sporen in Edegem nagelaten.
Petrus Joannes was dienstbode en trouwde met Catharina Moons, dienstmeid. Na hun huwelijk ook van hen geen spoor meer in Edegem.
Landbouwersknecht Franciscus trouwde met Joanna Catharina Vervliet en trokken eerst naar Mortsel, dan naar Antwerpen. Geen nakomelingen in Edegem.
De dochters van Petrus hebben wel veel nakomelingen in Edegem maar geen Lanckpaep.
En toen was het gedaan met de Lanckpaeps, niemand zorgde voor naamdragende afstammelingen in Edegem.
De laatste Lanckpaeps in Edegem
Sophia Lanckpaep, hierboven genoemd, was geboren op 21 september 1809. Haar ouders hadden een winkeltje in de Dorpstraat, nu Strijdersstraat, ter hoogte van nummer 21-23. Niet alle Lanckpaeps waren geletterd, Sophia noch haar vader konden schrijven [xxi]. Sophia trouwde met de 21 jaar oudere Joannes Baptista Ramael, de broer van burgemeester Ramael en mede-eigenaar van de Hoeve ‘Ramael’ aan Het Lycken (nu Mussenburglei 42-44-46). Zij kregen 8 kinderen. De boerderij werd gerund door Joannes Baptista en zijn vrouw Sophia, zijn oudere broer die ook Joannes Baptista noemde en burgemeester van Edegem was en zijn zus Magdalena Ramael. De broers en zus Ramael overleden voor Sophia, zij en haar kinderen erfden rond 1864 de boerderij die ze nog zouden uitbaten tot het verkocht werd in 1873. Sophia verhuisde dan naar haar dochter Petronella die met haar man een beenhouwerij had in de Dorpstraat. Ze stierf op 24 april 1892 door ‘afgeleefdheid’ en was 82 jaar. Met haar overleed de laatste vrouwelijke Lanckpaep. Maar de laatste Lanckpaep is Petrus Josephus, zoon van Petrus van Hoeve Kladdenberg. Vrijgezel Petrus Josephus is geboren op 23 september 1809 en heeft zijn hele leven in de landbouw gewerkt, de laatste jaren op Hoeve Bosmans aan de Mortselmolenweg (nu de Mortselstraat ter hoogte van huisnummers 6-8). Hij overleed er op 4 januari 1894 om 9 uur in de voormiddag.
Petrus Josephus was de allerlaatste Lanckpaep in Edegem [xxii].
Epiloog
Echt raadselachtig is de verdwijning van Lanckpaeps natuurlijk niet, die is veroorzaakt door mannelijke nakomelingen die in Edegem geen mannelijke nakomelingen meer hadden. Maar het is niet zo dat de familiegenen verdwenen zijn, die worden immers door de vrouwelijke afstammelingen ook doorgegeven. Nemen we als voorbeeld Sophia Lanckpaep, de voorlaatste overlevende van de Edegemse Lanckpaep-clan, getrouwd met Joannes Baptista Ramael. Samen hadden ze 8 kinderen, minstens 11 kleinkinderen en zeker nog 4 generaties afstammelingen nadien. Alleen heeft niemand van hen de achternaam Lanckpaep. En wie vandaag nog deze uitzonderlijke achternaam draagt, haar of zijn stamboom zal meer dan vermoedelijk leiden naar de voorvader die op donderdag 2 april 1626 vermoord werd door de soldaten van kapitein Doria. Peter Crombecq, december 2023 Met dank aan Erik Laforce, Pierre Hens, het Historisch Archief Erfgoed Edegem en zijn vrijwilligers, de gemeente Edegem en de vele reageerders op Facebook. Disclaimer
Het verhaal is gereconstrueerd op basis van een aantal bronnen. Ik ben me ervan bewust dat nieuwe informatie uit andere bronnen het verhaal kunnen aanvullen, nuanceren of aanleiding kunnen geven tot aangepaste inzichten.
Referenties
[i] Pierre Hens, André Mens, “Edegem, dat boerendorp van toen”, (Edegem: Davidsfonds, 2013), Boek 1, p. 61 [ii] Dr. Frans Debrabandere, “Woordenboek van de familienamen”, (Amsterdam/Antwerpen: uitgeverij L.J. Veen, 2003), p. 725 [iii] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, (Edegem: Gemeentebestuur van Edegem, 1974), p. 143 [iv] Geneanet, Infobronnen, Oorsprong van achternamen, te raadplegen via https://nl.geneanet.org/familienamen/ [v] Familienamen.be, te raadplegen via https://familienamen.be, de cijfers zijn van 2008 [vi] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 312 [vii] Linda De Keuster, “Het mysterieuze geheim van de toren St.-Antonius”, (Edegem: Kring voor Heemkunde, De Zonneblusser 2009/2), p. 40 [viii] Parochieregisters, te raadplegen op https://www.familysearch.org/search/catalog [ix] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 818-820 [x] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 150 [xi] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 421, 529 & 569 [xii] Prof. dr. R. Van Passen & Rik Bruloot, “De Kerk- en Heilige Geestmeesters van Edegem tot 1700”, (Edegem: Kring voor Heemkunde, De Zonneblusser 1992/6), p. 2-17 [xiii] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 921 [xiv] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 543-546 [xv] In 'De Zonneblusser' staat over de Franse periode een uitgebreid artikel van Willy Swiggers, “Edegem en de Franse revolutie”, (Edegem: Kring voor Heemkunde, De Zonneblusser 2016/2), p. 76-90 [xvi] Charles Neyens, “Boerenbestand 18de eeuw”, (Edegem: Kring voor Heemkunde, De Zonneblusser 1984/7), p. 4-5 [xvii] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 162 & Bevolkingsregisters [xviii] Pierre Hens, André Mens, “Edegem, dat boerendorp van toen”, (Edegem: Davidsfonds, 2013), Boek 1, p. 60 [xix] Kadaster. Popplegger, artikel 67. [xx] Edegem, Bevolkingsregisters, te raadplegen via https://www.familysearch.org [xxi] Edegem, Burgerlijke stand, Huwelijksakte 9 dd 11 oktober 1838, te raadplegen via https://www.familysearch.org [xxii] Gecontroleerd tot 1920, nadien, omwille van de privacywetgeving, zijn de geboortegegevens niet meer toegankelijk.